Η αλλεργική ρινίτιδα αποτελεί ένα από τα συχνότερα αλλεργικά νοσήματα. Υπολογίζεται ότι περίπου 1 στα 4 άτομα πάσχει από αλλεργική ρινίτιδα στις δυτικές κοινωνίες.

Η αλλεργική ρινίτιδα συνοδεύεται από συμπτώματα όπως καταρροή (πρόσθια ή οπίσθια), πταρμούς (φταρνίσματα), συμφόρηση (μπούκωμα) με συνοδό κνησμό (φαγούρα) της μύτης ή του φάρυγγα. Πολύ συχνά, ταυτόχρονα προσβάλλονται και τα μάτια τα οποία εμφανίζουν ερυθρότητα, δακρύρροια ή και έντονο κνησμό (αλλεργική επιπεφυκίτιδα).

Προκαλείται από την υπερβολική αντίδραση του οργανισμού έναντι διαφόρων αλλεργιογόνων που βρίσκονται στην ατμόσφαιρα και ονομάζονται αεροαλλεργιογόνα. Αυτά χωρίζονται σε 2 κατηγορίες: τα ολοετή και τα εποχικά. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν τα ακάρεα της οικιακής σκόνης, το επιθήλιο των κατοικίδιων ζώων (π.χ. γάτα, σκύλος) και οι μύκητες. Η έκθεση σε αυτά συμβαίνει σε όλη τη διάρκεια του έτους και ο ασθενής εμφανίζει συμπτώματα, συνήθως με εξάρσεις και υφέσεις. Στους ασθενείς αυτούς πολύ συχνά γίνεται λανθασμένα η διάγνωση χρόνιας ιγμορίτιδας ή άλλων επίμονων λοιμώξεων με αποτέλεσμα να λαμβάνουν χωρίς λόγω επί μακρόν αντιβιοτική αγωγή. Στα εποχικά αλλεργιογόνα ανήκουν οι γύρεις από διάφορα φυτά (δέντρα, γρασίδια, ζιζάνια). Εδώ ο ασθενής εμφανίζει συμπτώματα μόνο κατά την εποχή ανθοφορίας του φυτού στο οποίο είναι αλλεργικός, αν και η κλιματική αλλαγή έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές τόσο στη διάρκεια, όσο και στην ποιότητα της ανθοφορίας.

Η αλλεργική ρινίτιδα επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα ζωής των ασθενών, την απόδοση στην εργασία και στο σχολείο καθώς και τις κοινωνικές συναναστροφές. Επιπλέον, προδιαθέτει σε χρόνια παραρρινοκολπίτιδα, ρινικούς πολύποδες, ωτίτιδα, υπνική άπνοια και φυσικά εμφάνιση άσθματος. Επομένως, η έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπισή της είναι εξαιρετικά σημαντική.

Η διάγνωση της αλλεργικής ρινίτιδας γίνεται με βάση το ιστορικό του ασθενή και την αντικειμενική εξέταση. Ο ειδικός αλλεργιολόγος θα εκτελέσει τις δερματικές δοκιμασίες νυγμού (skin prick tests) που δίνουν αποτέλεσμα σε 15-20 λεπτά. Οι αιματολογικές εξετάσεις για συγκεκριμένα αλλεργιογόνα υποστηρίζουν τις δερματικές δοκιμασίες, αλλά δεν τις αντικαθιστούν. Ο εντοπισμός του υπεύθυνου αλλεργιογόνου είναι πολύ σημαντικός καθώς επιτρέπει να δοθούν οι κατάλληλες οδηγίες αποφυγής αλλά και να οριστεί η διάρκεια και το είδος της θεραπείας.

Η αντιμετώπιση της αλλεργικής ρινίτιδας βασίζεται στα εξής:

Α. Αποφυγή αλλεργιογόνου: Εφόσον αναγνωριστεί το υπεύθυνο αλλεργιογόνο, δίνονται στον ασθενή οδηγίες για την -όσο το δυνατό- αποφυγή του. Δυστυχώς, η πλήρης αποφυγή στις περισσότερες περιπτώσεις είναι αδύνατη.

Β. Συμπτωματική θεραπεία: Αποτελεί θεραπεία ελέγχου των συμπτωμάτων. Δεν επηρεάζει τη φυσική πορεία της νόσου (πώς θα εξελιχθεί η νόσος στο μέλλον). Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται επιλέγονται με βάση το είδος των συμπτωμάτων του ασθενή και τη βαρύτητά τους. Τα κύρια φάρμακα που χρησιμοποιούνται είναι τα αντιισταμινικά και τα ενδορρινικά στεροειδή.

Γ. Ανοσοθεραπεία: Η ανοσοθεραπεία αποτελεί τη μοναδική αιτιολογική θεραπεία, τη μόνη θεραπεία δηλαδή που αντιμετωπίζει την αιτία (το αλλεργιογόνο που προκαλεί τη νόσο). Αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο το ανοσοποιητικό σύστημα αντιμετωπίζει το αλλεργιογόνο, ώστε ο ασθενής να ξεπερνάει την αλλεργία του. Πρόκειται για ενέσιμη ή υπογλώσσια θεραπεία που συνήθως διαρκεί 3-5 χρόνια. Τα αποτελέσματα είναι ήδη ορατά από τον πρώτο χρόνο της θεραπείας. Το σημαντικότερο είναι ότι επηρεάζει τη φυσική πορεία της νόσου, αναστέλλοντας την εξέλιξη της αλλεργικής ρινίτιδας σε βρογχικό άσθμα και μειώνοντας την πιθανότητα εμφάνισης αλλεργίας σε άλλα αλλεργιογόνα.

Αλλεργικό άσθμα

Η πιο σοβαρή μορφή αναπνευστικής αλλεργίας είναι το αλλεργικό άσθμα. Το άσθμα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα χρόνια προβλήματα υγείας παγκοσμίως, ενώ είναι το συχνότερο χρόνιο νόσημα στα παιδιά. Πρόκειται για ασθένεια που περιορίζει τον ασθενή, μειώνοντας την ποιότητα ζωής του, ενώ μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να θέσει και σε κίνδυνο την ίδια του τη ζωή (όπως κατά τη διάρκεια μιας κρίσης άσθματος).

Τα συμπτώματα του άσθματος είναι ο βήχας, η δύσπνοια, το βάρος στο στήθος και ο συριγμός (“σφύριγμα” στην αναπνοή). Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να υπάρχουν μεμονωμένα ή να συνυπάρχουν. Επίσης, το άσθμα χαρακτηρίζεται από βρογχική υπερ-απαντητικότητα, αυξημένη δηλαδή απάντηση σε διάφορα ερεθίσματα (γέλιο, άγχος, σκόνη, έντονες μυρωδιές κ.ά.).

Η σχέση της αλλεργικής ρινίτιδας με το άσθμα είναι πολύ στενή. Συχνά μάλιστα χρησιμοποιείται η έκφραση “μία αεροφόρος οδός – μία νόσος”. Πρόκειται ουσιαστικά για μία ενιαία οδό, την αναπνευστική και μία νόσο, την αλλεργική. Η μύτη λειτουργεί ως φίλτρο για το κατώτερο αναπνευστικό και έτσι όταν η μύτη μπουκώσει πολύ συχνά τα συμπτώματα “κατεβαίνουν” στους πνεύμονες. Και αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι το 40% περίπου των ασθενών με αλλεργική ρινίτιδα μπορεί να εμφανίσουν άσθμα ενώ στο 80% των ασθενών με αλλεργικό άσθμα έχει προηγηθεί αλλεργική ρινίτιδα! Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντική η έγκαιρη αναγνώριση και θεραπεία της αλλεργικής ρινίτιδας καθώς έτσι μπορούμε να προστατέψουμε τους πνεύμονες.

Το άσθμα μπορεί να ξεκινήσει σε οποιαδήποτε ηλικία, συνήθως όμως η έναρξή του είναι κατά την παιδική. Δυστυχώς, δεν υπάρχουν δείκτες ή στοιχεία που να μπορούν να προβλέψουν με ακρίβεια ποιο παιδί θα εμφανίσει άσθμα, αλλά φαίνεται ότι το οικογενειακό ιστορικό και το ιστορικό ατοπικής δερματίτιδας αποτελούν παράγοντες κινδύνου. Επιπλέον, έχει αποδειχθεί ότι το κάπνισμα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης σχετίζεται με τη γέννηση παιδιών με μικρότερους αεραγωγούς, συχνότερα επεισόδια συρίττουσας αναπνοής και επιμονή του άσθματος.

Η διάγνωση του άσθματος γίνεται με βάση το ιστορικό, την κλινική εξέταση καθώς και κάποιες πιο ειδικές εξετάσεις, όπως ο έλεγχος της αναπνευστικής λειτουργίας (ροομέτρηση, σπιρομέτρηση) και ο αλλεργιολογικός έλεγχος. Όλοι οι ασθενείς με άσθμα πρέπει να ελέγχονται αλλεργιολογικά, με δερματικά τεστ και αιματολογικές εξετάσεις. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να διαπιστωθεί εάν παρουσιάζουν ευαισθητοποίηση σε ένα ή περισσότερα αλλεργιογόνα του περιβάλλοντος. Ακολούθως, με βάση και το ιστορικό, καθορίζεται κατά πόσο τα συγκεκριμένα αλλεργιογόνα αποτελούν αιτιολογικό παράγοντα του άσθματος. Οι πληροφορίες που προκύπτουν από τον αλλεργιολογικό έλεγχο είναι πολύ σημαντικές γιατί βοηθούν τόσο στη θεραπεία του ασθενή όσο και στην πρόγνωση της πορείας του.

Η αντιμετώπιση του άσθματος εξαρτάται από τη βαρύτητα και συχνότητα των συμπτωμάτων. Κατά κανόνα το άσθμα πρέπει να παρακολουθείται ανά τρίμηνο με βάση το τρίπτυχο: ιστορικό, ακρόαση, σπιρομέτρηση. Με βάση αυτά τα στοιχεία θα προσαρμόζεται ανάλογα η θεραπεία, έτσι ώστε να λαμβάνει ο ασθενής την ελάχιστη δυνατή θεραπεία που θα του επιτρέπει να μην έχει συμπτώματα και να έχει μία φυσιολογική ζωή.

Στη βάση της αντιμετώπισης βρίσκεται η χρήση φαρμάκων όπως των εισπνεόμενων βρογχοδιασταλτικών και κορτικοειδών. Επιπλέον, σε περίπτωση αλλεργικού υποστρώματος δίνονται οδηγίες για την αποφυγή έκθεσης του παιδιού σε αλλεργιογόνα που ενοχοποιούνται, βάσει του αλλεργιολογικού ελέγχου. Η ανοσοθεραπεία προσφέρει σημαντικότατα πλεονεκτήματα και πρέπει σε κάθε περίπτωση να γίνεται προσπάθεια εφαρμογής της καθώς είναι η μοναδική αιτιολογική θεραπεία των αλλεργιών. Τέλος, εξαιτίας της συνύπαρξης κατά κανόνα με την αλλεργική ρινίτιδα δε θα πρέπει ποτέ να παραμελείται η ταυτόχρονη αντιμετώπισή της.

Όμως και για τους ασθενείς με σοβαρό αλλεργικό άσθμα, που δεν ανταποκρίνεται καλά στη συνηθισμένη αγωγή, νεότερες φαρμακευτικές επιλογές έχουν προστεθεί τα τελευταία χρόνια. Μονοκλωνικά αντισώματα που δεσμεύουν τα αλλεργικά αντισώματα που παράγει ο οργανισμός, έχουν δείξει πολύ καλά αποτελέσματα. Η ομαλιζουμάμπη χρησιμοποιείται πλέον ευρέως και βελτιώνει σημαντικά την ποιότητα της ζωής των ασθενών με βαρύ άσθμα.

Συμπερασματικά λοιπόν, είναι πολύ σημαντικό ασθενείς με ύποπτα για τη νόσο συμπτώματα να αξιολογούνται από ειδικό Αλλεργιολόγο, να τεθεί η διάγνωση, να ξεκινήσει έγκαιρα η κατάλληλη θεραπεία, ώστε να διατηρηθεί η φυσιολογική αναπνευστική λειτουργία.

Γιώργος Δουμουλάκης, MD

Αλλεργιολόγος, μέλος της Ελληνικής και Ευρωπαϊκής Εταιρείας